فرایند تغییر رفتار
چبر اساس یک نظریه پیشگام در حوزه تغییر رفتار، تغییر رفتارهای شخصی مانند کاهش وزن یا پس‌انداز پول، بر اساس مراحلی کاملاً مشخص و در یک بازه زمانی خاص اتفاق می‌افتد. این مدل، مدل فرانظری تغییر نامیده می‌شود و در مورد طیف وسیعی از رفتارهای انسانی مثل کنترل وزن و مقابله با اعتیاد (برای مثال، مصرف دخانیات) مورد استفاده قرار گرفته است. این مدل، همچنین در پروژ‌های پژوهشی وسیعی که توسط دولت یا شرکت‌های عظیم، حمایت می‌شدند نیز بررسی شده است. اخیراً استفاده از این مدل برای تغییر در رفتارهای مالی (برای مثال، بازپرداخت بدهی‌ها یا پس‌انداز پول) نیز آغاز شده است. جزئیات این مدل در کتابی با عنوان «ایجاد تغییر برای بهتر شدن»[1] که توسط پروچاسکا، نورکراس و دیکلیمنت تالیف شده، بیان شده است.
بر اساس مدل فرانظری تغییر، پنج مرحله برای تغییر وجود دارد. در مرحله پیش‌تفکری[2] شاید حتی افراد از وجود مشکل در زندگی‌شان آگاه نباشند یا شاید نمی‌دانند باید تغییری در زندگی‌شان ایجاد کنند (برای مثال، بدهی بانکی). در مرحله تفکری[3]، افراد اطلاعاتی در مورد رفتار یا رفتارهای جایگزین کسب می‌کنند و با روش‌های تغییر رفتار، آشنا می‌شوند (برای مثال، کاهش مخارج). در مرحله آمادگی[4]، افراد نسبت به ایجاد تغییر در زندگی‌شان متعهد می‌شوند و مهارت‌های لازم برای ایجاد تغییر را می‌آموزند (برای مثال در یک دوره آموزشی مدیریت مسائل مالی، شرکت می‌کنند). در مرحله اقدام[5] آن‌ها «جرأت حرکت‌کردن پیدا می‌کنند» و به طور واقعی، شروع به تغییر رفتارشان می‌کنند. در مرحله نگهداری[6] آن‌ها سعی می‌کنند تغییر ایجاد شده را حفظ کنند و پاداش تلاش‌هایشان را دریافت می‌کنند (برای مثال، بدهی آن‌ها کم‌کم به بانک کاهش می‌یابد).
مدل فرانظری تغییر، چندین فرایند تغییر را که با یک یا چند گام از گام‌های تغییرات رفتاری مرتبط هستند تعریف می‌کند. در ادامه این مقاله، در مورد این فرایندها و نحوه استفاده از آن‌ها برای ایجاد تغییرات مالی، بحث خواهیم کرد. در مرحله پیش‌تفکری و تفکری، فرایند کلیدی، افزایش آگاهی[7] است. به عنوان مثال، می‌توان به داستان‌های خبری‌ایی اشاره کرد که در آن‌ها از فواید پس‌انداز مقادیر کم ولی همیشگی و منظم پول صحبت می‌شود؛ انتظار می‌رود فرد پس از مطالعه چنین متنی با خود بیندیشد «من باید کمی پول پس‌انداز کنم». نمونه دیگری در این زمینه، شنیدن این خبر است که پس‌انداز ماهیانه 100 دلار باعث خواهد شد پس از سی‌سال، شما مبلغ 030/150 دلار پس‌انداز داشته باشید. این کار مانند «کاشتن یک دانه» است و اثر خود را در یک بازه زمانی مشخص نشان خواهد داد. البته به شرطی که «رسیدگی به آن دانه»، منظم و مداوم باشد.
فرایند آزادی اجتماعی[8] به معنای بهره‌گیری از جایگزین‌هایی است در محیط پیرامون یک شخص وجود دارد، این موضوع باعث می‌شود افراد برای ایجاد یا ادامه تغییر، تشویق شوند. قسمت‌هایی از مکان‌های عمومی که سیگار کشیدن در آن‌ها ممنوع است یا غذاهای کم‌کالری در رستوران‌ها نمونه‌هایی از این فرایند هستند. مثالی در مورد این فرایند در حوزه مسائل مالی، قابلیت برنامه‌ریزی برای پس‌انداز و کاهش مالیات درآمد است.
فرایند بعدی، برانگیختگی هیجانی[9] است. این فرایند، تجربه هیجانی ناگهانی مرتبط با تغییر رفتار است به این معنا که فرد یک هیجان عمیق و احساسی را تجربه می‌کند. شاید به همین‌خاطر باشد که کتاب‌های مرتبط با زندگی میلیونر‌ها اخیراً اینقدر محبوب شده‌اند. داستان‌های مهیجی در مورد اینکه زندگی دیگران چگونه تغییر کرده است، ممکن است باعث تشویق سایر افراد شود تا آن‌ها نیز چنین تغییری را در زندگی خود تجربه کنند. برانگیختگی هیجانی می‌تواند عامل قدرتمندی در ایجاد تغییر باشد. مثلاً کنار گذاشتن اعتیاد به نوشیدنی‌های الکلی (پس از مشاهده تصاویر قربانیان تصادفات ناشی از مصرف الکل)، ترک سیگار (پس از مشاهده فردی که در اثر مصرف بلندمدت دخانیات به سرطان ریه مبتلا شده است)، کنار گذاشتن عادت به ولخرجی (پس از مشاهده تصویر یک بی‌خانمان که زندگی‌اش را برای فروش به حراج گذاشته است).
چهارمین فرایند تغییر، خود ـ ارزیابی مجدد[10] است. این فرایند به معنای ارزیابی متفکرانه یک مشکل و اینکه در صورت پیروزی بر آن چه اتفاقی خواهد افتاد است. به عبارت دیگر، تصور کنید اگر رفتارتان را تغییر دهید زندگی‌تان چقدر بهتر خواهد شد. برای مثال، «اگر شروع به پس‌انداز کنم، می‌توانم در آینده فرزندانم را به راحتی به دانشگاه بفرستم».
تعهد، در طول مرحله آمادگی، اتفاق می‌افتد. اینجا افراد اذعان می‌کنند که «اگر قرار است تغییری رخ دهد، پس ایجاد آن به من مربوط خواهد شد و مسئولیت آن به عهده من است». مثالی از تعهد این است که «من ماهیانه، 25 دلار از حقوقم را پس‌انداز خواهم کرد». در مرحله اقدام، معامله[11]، یک فرایند مهم است. این فرایند یعنی اینکه یک پاسخ سالم را با پاسخ ناسالم قبلی عوض می‌کنید. (برای مثال، به جای اینکه روزانه 3 دلار، صرف خرید بلیط‌های بخت‌آزمایی کنید، آن را پس‌انداز کنید). فرایند دیگری که در مرحله اقدام وجود دارد کنترل محیطی[12] است. این موضوع به این معناست که شما باید محیط خود را مجدداً بازسازی کنید تا احتمال وقوع رفتارهای مشکل‌آفرین کاهش یابد. مثلاً اگر در محله‌ای زندگی می‌کنید که فروشگاه‌های زیادی دارند و مرتباً شما را به خرید دعوت می‌کنند! می‌توانید محل زندگی‌تان را عوض کنید و بنابراین پولی را که صرف خریدهای بی‌مورد می‌شده است، پس‌انداز کنید.
ایجاد تغییر در رفتارهای شخصی، کاری سخت است و صرف اینکه ما می‌خواهیم تغییر کنیم تغییری اتفاق نخواهد افتاد. برای موفقیت در ایجاد تغییر، نیازمند تداوم، افکار مثبت و یک سیستم حمایتی قوی هستیم. آیا آماده تغییر در عادات مضر برای سلامتی‌تان یا ایجاد تغییر در زمینه رفتارهای مالی و اقتصادی هستید؟ اگر چنین است، پس هدفی را انتخاب کنید، آن را به سه یا چهار گام کوچک تقسیم کنید و راهبردهای تغییر رفتار سالم و ارزشمند را در مورد آن‌ها به کار گیرید، سپس دست به اقدام بزنید تا به آن هدف برسید. «آنچه در موردش فکر می‌کنید برایتان اتفاق خواهد افتاد» و این موضوع، شامل فرایندهای تغییر نیز می‌شود.
[1] Changing for good
[2] pre- contemplation
[3] contemplation
[4] preparation
[5] action
[6] maintenance
[7] consciousness-raising
[8] social liberation
[9] emotional arousal
[10] Self-reevaluation
[11] countering
[12] environmental control
نظرات